Potrójny układ b Persei (nie mylić z β Persei, czyli Algolem) składa się z trzech gwiazd ciągu głównego AB-C. Spektroskopowo widać tylko najjaśniejszą gwiazdę układu b Per A (typ widmowy ~A2V), a pozostałe gwiazdy (typ widmowy ~F) są najprawdopodobniej słabsze o ~3 mag. Gwiazdy AB tworzą ciasny układ podwójny o okresie ~1,5 dnia, w którym obserwuje się prawie sinusoidalne zmiany jasności o amplitudzie 0,06 mag, ponieważ składniki b Per AB tworzą układ podwójny elipsoidalnie zmienny. Natomiast gwiazda b Per C krąży z okresem ~704 dni dookoła środka masy wspólnego z układem b Per AB. I tak się przypadkowo złożyło, że dla obserwatora na Ziemi gwiazda C raz na ~704 dni zasłania lub jest przesłaniana przez system AB.
Zaćmienia wtórne (tranzyt AB na tle C)Zaćmienia główne (tranzyt C na tle AB)
Rys.1. Krzywe blasku pięciu zaćmień w układzie b Persei AB-C, które zostały do tej pory zaobserwowane. Około 20 listopada 2018 r. rozpocznie się kolejne zaćmienie wtórne. Materiał źródłowy: LCG2 AAVSO, alert AAVSO nr 610 i info prywatne od prof. D.Collinsa.
Zmienność układu b Per jest znana od ponad stu lat, ale zaćmienia odkryto dopiero w lutym 2013 roku dzięki interferometrii optycznej. Od tego czasu zaobserwowano 5 zaćmień (patrz rys.1). Na krzywych blasku z ostatnich czterech zaćmień narysowano czerwoną ciągłą linią zmienność elipsoidalną układu AB. Wyjątkowo na krzywej blasku z zaćmienia w grudniu 2016 r. zielona przerywana linia prezentuje zmiany prędkości radialnej b Per A.
Można odróżnić zaćmienie główne od wtórnego. Podczas zaćmienia głównego gwiazda C zasłania ciasny układ podwójny AB z najjaśniejszą gwiazdą całego systemu, czyli b Per A - co może ujawnić się spadkiem jasności nawet o ~0,35 mag (np. zaćmienie w marcu 2016 r. - rys.1(iii)). W zaćmieniu wtórnym układ AB przesłania słabszy składnik C i obserwowana jasność spada o ~0,15 mag.
Wzajemne przesłanianie się trzech gwiazd w czasie zaćmienia b Per AB-C trwa około 2-3 dni i za każdym razem wygląda inaczej – co widać na rys.1. Do tej pory nie udało się uzyskać ciągłego pokrycia obserwacjami krzywej blasku, ponieważ zaćmienia są obserwowane tylko w Europie i we wschodniej części Ameryki Pn.
Kolejne zaćmienie w układzie b Persei rozpocznie się około 20 listopada 2018 r. Potrzebne są obserwacje fotometryczne tydzień przed i tydzień po zaćmieniu za pomocą aparatów cyfrowych lub zestawów z kamerami CCD / CMOS.Wymagane jest wykonanie najprostszej standaryzowanej fotometrii różnicowej b Persei ze zdjęć uzyskanych aparatem cyfrowym z wyseparowanymi pikselami w kolorze zielonym (TG) lub z monochromatycznej kamery CCD / CMOS ze standardowym filtrem astronomicznym Johnson-V. Aby wykonać fotometrię różnicową b Per na każdym zdjęciu skorygowanym o efekty instrumentalne należy:
- zmierzyć jasność instrumentalną trzech gwiazd (gwiazda porównania HIP 20156, zmienna b Per, testowa np. HIP 20370),
- obliczyć różnice jasności gwiazdy testowej i zmiennej względem gwiazdy porównania,
- dodać jasność katalogową gwiazdy porównania (V = 5,456 mag) do obliczonych różnic.
Wyniki obserwacji (jasność b Per i gwiazdy testowej) należy zaraportować w bazie AAVSO. Astronomowie D.Collins, J.T.Zavala, J.Sanborn zamierzają opublikować w najbliższym czasie podsumowanie naszego stanu wiedzy o tym układzie, bazujące na zebranym w ostatnich latach materiale obserwacyjnym.
Obserwacje fotometryczne zaćmień jasnego (~4,6 mag w barwie V) układu b Persei są bardzo wdzięcznym projektem nawet dla początkujących miłośników astronomii, którzy posiadają podstawowy zestaw do fotografii. Wystarczy aparat cyfrowy (np. stara lustrzanka cyfrowa sprzed 10 lat), który zapisuje zdjęcia w formacie negatywu cyfrowego (RAW) z obiektywem o ogniskowej ≥50 mm, statyw z głowicą fotograficzną i wężyk spustowy. Zachęcam do rozpoczęcia przygody z fotometrią gwiazdową od fotometrii różnicowej zaćmienia b Persei około 20 listopada br. - to jest pomiar jasności tylko 3 gwiazd!
Więcej informacji o układzie b Persei AB-C można znaleźć w mini-monografiach opublikowanych w poprzedniej Proximie nr 31, jak również w najnowszej Uranii 5/2018. Ogólnie o fotometrii lustrzankowej (DSLR) i w szczególności o fotometrii b Persei można poczytać i praktycznie poćwiczyć na podstawie materiałów dostępnych na portalu Proxima pod odnośnikiem:
http://www.proxima.org.pl/index.php/item/84-materialy-do-fotometrii-lustrzankowej-dslr-w-jezyku-polskim